Het Laatste Avondmaal

Op 15 maart 1464 bestelt de Leuvense broederschap van het Heilig Sacrament bij Dirk Bouts een drieluik voor het altaar van haar kapel in de Sint-Pieterskerk. Het bewaarde contract bepaalt uitvoerig wat de schilder moet schilderen. Hij krijgt ook advies van twee theologen van de jonge universiteit.

Eucharistie
De verering van de eucharistie (het Heilig Sacrament) is de corebusiness van de broederschap. Het is dan ook logisch dat in haar altaarstuk het Laatste Avondmaal centraal staat: bij die gelegenheid stelde Jezus de eucharistie in, met de woorden: “Neem en eet: dit is mijn lichaam. Neem en drink: dit is mijn bloed.” De zijpanelen stellen vier verhalen uit het Oude Testament voor die ook met ‘brood’ en ‘offer’ te maken hebben, zoals het manna dat uit de hemel valt. De verhalen werden beschouwd als profetische verwijzingen naar het kernstuk van het christelijk geloof dat het Laatste Avondmaal is.

Leuven
Het centrale punt in Bouts’ meesterwerk – ook meetkundig – is Jezus’ hand die het brood zegent, het belangrijkste moment van het hele gebeuren. Hij bevindt zich met zijn twaalf leerlingen in een 15de-eeuws interieur. De zwartharige Judas, die Christus zal helpen uitleveren aan de autoriteiten, zit links vooraan. Door het venster zijn glimpen van het zonnige Leuven te zien. De vier andere aanwezigen zijn mogelijk leden van de broederschap. Typisch voor Bouts’ werk zijn de in zichzelf gekeerde personages. Zijn gebruik van het lineair perspectief hier is een keerpunt in de evolutie van het perspectief in de schilderkunst van de Nederlanden.

Stadsschilder
Haarlemmer Bouts is een ingeweken Leuvenaar. Hij kwam kort voor 1448 naar de Brabantse stad. Er zijn dan belangrijke bouwwerken aan de gang (de Sint-Pieter, het stadhuis…) en er is werk voor kunstenaars. Bouts huwt er met de welgestelde Catharina Van der Brugghen. Aan het eind van zijn leven wordt hij in 1472 stadsschilder. Twee van zijn vier kinderen, Dieric en Aelbert, zullen het atelier van hun vader voortzetten.