Marteling van de heilige Erasmus

Dit is een zeldzaam onderwerp in de schilderkunst. Ongetwijfeld bracht Dirk Bouts het in beeld op vraag van de opdrachtgever. De heilige Erasmus, bisschop in Antiochië in de 3de eeuw, wordt op gruwelijke wijze door twee beulen gemarteld aan een windas. Ondanks de gruwel valt vooral de Boutsiaanse onbewogenheid op bij het slachtoffer en de omstanders: de rechter(?) en drie mannen. Het tafereel lijkt daardoor onwezenlijk.

Drie types heiligen
Op de zijluiken loopt het landschap door en staan twee heiligen, die lijken toe te kijken. Links Hiëronymus, die ooit een leeuw van een pijnlijke doorn heeft verlost, en rechts Bernardus van Clairvaux, de stichter van de invloedrijke orde van de cisterciënzers en een bekend mysticus. Zo kijken we naar drie types heiligen: de geleerde kerkvader Hiëronymus, die als kardinaal wordt voorgesteld, de martelaar Erasmus en de mysticus Bernardus, met aan zijn voeten de geketende duivel omdat hij alle mogelijke verleidingen heeft overwonnen.

Invloed
De techniek van het schilderij, de harmonische opbouw, de rijzige personages, de kleuren, het landschap met links en rechts de rotspartijen…: uit alles blijkt de stijl van Bouts. Mogelijk is de opdrachtgever een zekere Gerard de Smet, meester van de kapittelschool in Leuven en lid van de broederschap van het Heilig Sacrament, waarvoor Bouts zijn Laatste Avondmaal maakte. Ook dit drieluik had veel invloed op Bouts’ navolgers. Er zijn diverse getrouwe en minder getrouwe kopieën bekend.