Uur- en kalenderwijzerplaat

Dichter bij het middeleeuwse leven zoals het was, kun je nauwelijks komen. Dit merkwaardige kunstwerk – een Europees topstuk – had oorspronkelijk een nutsfunctie: het was de wijzerplaat van een uurwerk, met ook een kalender en astrologische ingrediënten. Het mechanisme zelf is verdwenen. In de opening in het midden duidde een wijzer het uur aan, en in de opening daarboven werd wellicht de stand van de maan en de planeten aangegeven. Wellicht deed het dienst in adellijke kringen, daar wijzen de Franse opschriften op. Het is een erg belangrijk werk voor ons collectieve geheugen.

Prentenboek
Dit is eerst en vooral een met groot vakmanschap geschilderd ‘prentenboek’ over het dagelijks leven, waardoor het werk een belangrijke bron is. In het midden zien we de twaalf tekens van de dierenriem op een gouden achtergrond die de hemel voorstelt. De laagste stand van de zon komt overeen met de maand december en met twaalf uur ’s nachts, de hoogste met juni en het middaguur. Na de dierenriem laat de breedste cirkel zien welke bedrijvigheid typisch was voor elke maand. Onderaan gaan in december de broden in de oven om de winter door te komen, in augustus wordt er geoogst en in oktober worden de druiven geplet. We kennen zulke tafereeltjes ook van handschriften en andere schilderijen.

Planetenkinderen
In de volgende cirkel geven Romeinse cijfers de vierentwintig uren van een dag aan. De cirkel met de vierentwintig kleine tafereeltjes laat zien wat de beroepen en bezigheden van de ‘planetenkinderen’ waren: de astrologie verbond mensen met een planeet. Wie bijvoorbeeld de invloed van Saturnus onderging, was voorbestemd om te bedelen of kreupel door het leven te gaan. In de vier hoeken ten slotte worden vier planeten voorgesteld: Jupiter, Mars, Venus en Mercurius.

Astrologie was in de late middeleeuwen populair. Mensen namen aan dat de planeten invloed hadden op hun hele leven. Essentieel in het denken was de eenheid van mens, tijd, natuur en universum. In Gods schepping was alles met alles verbonden.