Ex Cathedra & Magister dixit

Wat leerden de studenten zoal aan de universiteit tijdens de voorbije eeuwen? Hoe verliepen de examens? Waarom verbleven de jongste studenten in een pedagogie? Verveelden de studenten zich in de les, dat ze zoveel gekke figuurtjes tekenden in hun schriften? De antwoorden op deze vragen zijn (gedeeltelijk) terug te vinden in de collegedictaten, of handgeschreven notities van de studenten.

De collectie collegedictaten van de Universiteitsbibliotheek van de KU Leuven omvat meer dan 150 banden. Het is één van de belangrijkste handschriftencollecties van de Universiteitsbibliotheek en een belangrijke bron voor diverse aspecten van de geschiedenis van de Leuvense universiteit, van Leuven en Brabant en van de ontwikkeling van de wetenschappen in de Zuidelijke Nederlanden.

De meeste collegedictaten dateren uit de 17de of 18de eeuw, en die twee groepen vertonen duidelijke chronologische verschillen. De dictaten uit de 17de eeuw zijn zeer middeleeuws-Aristotelisch van inhoud: Physica, Metaphysica en Logica zijn de best vertegenwoordigde disciplines. In de 18de eeuw worden die disciplines ook nog gedoceerd, maar de inhoud is sterk gewijzigd onder invloed van de evoluties in de wetenschappelijke kennis, met aandacht voor bewegingsleer, hydrostatica en elektriciteit.

Daarnaast zijn de handschriften ook vaak rijk geïllustreerd, zeker in de 17de eeuw. In de eerste plaats zijn er gegraveerde afbeeldingen (titelpagina’s, moraliserende, religieuze, politieke en didactische prenten), die op ruime schaal werden verspreid. Origineler zijn de tekeningen door de studenten zélf gemaakt, zowel didactisch als onderhoudend. De toenmalige studenten maakten van hun cursus een echt meesterwerk met kalligrafie, sierinitialen, wapenschilden en versierde colofons. Daarnaast wisselen de studenten de zware materie graag af met ‘luchtige’ tekeningen van landschappen, stadsgezichten, narren en dwergen, portretten, enz. Vanaf de 18de eeuw verandert dit geleidelijk. Het kalligrafische en illustratieve aspect wordt minder belangrijk, ten voordele van de wetenschappelijke gravures. Zij illustreren onder meer hoe het onderwijs aansluiting zocht bij wetenschappelijke ontdekkingen en uitvindingen.

Magister dixit
Het Ex Cathedra-project leidde ondertussen tot een nieuw project: Magister dixit. In het kader van dit project worden alle Leuvense collegedictaten niet alleen van KU Leuven, maar ook van de Université Catholique de Louvain (UCL) en de Koninklijke Bibliotheek in Brussel gedigitaliseerd. KU Leuven en UCL, de twee erfgenamen van de oude Leuvense universiteit van 1245 tot aan de Franse Revolutie, digitaliseerden de voorbije maanden al duizenden pagina’s aan lesnota’s van Leuvense studenten uit de periode 1425-1797. De collegedictaten die aan de beide zusteruniversiteiten bewaard worden, komen voor het eerst samen in een digitaal portaal.